اردوغان همواره در انتخابات ترکیه پیروز شده بود و انتظار داشت با پیروزی در انتخابات پارلمانی، راه برای تغییر در نظام سیاسی ترکیه به سود جایگاه وی یعنی ریاست‌جمهوری هموار شود. در همین زمینه، دکتر بهرام امیراحمدیان کارشناس مسائل ترکیه در گفت و گو با تابناک به بررسی پیامدهای انتخابات اخیر ترکیه بر اوضاع داخلی این کشور و همچنین روابط این کشور با ایران پرداخته است.
«دوره اردوغان تمام شده است»؛ این ادعای منتقدان و مخالفان مرد قدرتمندی است که در سیزده سال گذشته همواره در انتخابات ترکیه پیروز شده بود و انتظار داشت با پیروزی در انتخابات پارلمانی روز یکشنبه، راه برای تغییر در نظام سیاسی ترکیه به سود جایگاه وی یعنی ریاست‌جمهوری هموار شود.
به گزارش «تابناک»، هرچند حزب عدالت و توسعه (AKP) به رهبری احمد داوداوغلو، نخست‌وزیر فعلی و وزیر خارجه سابق و معمار سیاست خارجی بلندپروازانه ترکیه در سال‌های اخیر، با وجود کاهش 9 درصدی در میزان آرا و 59 عددی در تعداد کرسی‌های پارلمانی، با کسب حدود 41 درصد آرا و 258 کرسی از 550 کرسی پارلمان بیشترین سهم از پارلمان آینده ترکیه را به دست آورده است، این تعداد کرسی نه تنها با 367 کرسی مورد نیاز برای انجام تغییرات مورد نظر اردوغان بدون نیاز به مراجعه به آرای عمومی و یا 330 کرسی برای تصویب انجام رفراندوم برای انجام تغییرات مورد نظر اردوغان فاصله زیادی دارد، بلکه توانایی حزب عدالت و توسعه برای تشکیل دولت را نیز در هاله‌ای از ابهام فرو برده است.
بنا بر این گزارش، عدالت و توسعه برای رسیدن به اکثریت لازم برای تشکیل دولت آینده، به حداقل هجده رأی دیگر نیاز دارد، ولی مشکل این است که سه حزب دیگر حاضر در پارلمان آینده ترکیه یعنی احزاب جمهوری‌خواه خلق(CHP)، جنبش ملی‌گرا (MHP) و حزب دموکراتیک خلق‌ها(HDP) که به ترتیب 132، 81 و 79 کرسی از پارلمان جدید را به دست آورده‌اند، پیش از انتخابات به هواداران خود وعده داده‌اند با هواداران اردوغان برای تشکیل دولت ائتلاف نخواهند کرد.
اردوغان پیش از انتخابات، از مردم ترکیه خواسته بود با دادن 330 کرسی پارلمان به حزب وی، به این حزب امکان تغییر قانون اساسی را بدهند. تغییرات مورد نظر اردوغان از نظر احزاب مخالف خطرناک و مبدأ خارج شدن سیستم سیاسی ترکیه از تعادل تلقی شد و همه برای ناکام گذاشتن برنامه اردوغان متحد شدند.
هم‌اکنون و پس از روشن شدن انتخابات، نه تنها رقبای اردوغان از شکست طرح‌های اردوغان و پایان رویاهای مستبدانه وی سخن می‌گویند، بلکه نزدیکان اردوغان هم اعتراف کرده‌اند که ترکیه بعد از انتخابات پارلمانی 2015، ترکیه قبل از انتخابات نیست. دولت باغچه‌لی در این مسیر تا آن جا پیش رفته که دو راه پیش پای اردوغان 61 ساله قرار دهد؛ احترام به قانون اساسی ترکیه یا استعفا.
در همین زمینه دکتر بهرام امیراحمدیان، کارشناس مسائل ترکیه در گفت و گو با تابناک به بررسی پیامدهای انتخابات اخیر ترکیه بر اوضاع داخلی این کشور و همچنین روابط این کشور با ایران پرداخته است.
چه شد که حزب عدالت و توسعه در ترکیه بعد از سیزده سال که اکثریت را داشتند، شکست را پذیرفت؟
طبیعی است که هر تشکیلات سیاسی یک دوران برای خودش دارد که اگر بتواند بر اساس برنامه هایی که تنظیم کرده و قول هایی که داده عمل بکند و به آن خواسته های خودش برسد و مردم را راضی نگه دارد، می تواند رأی بیاورد و در سال های متمادی حکومت کند، ولی وقتی در یک نظام پارلمانی حزبی نتواند به وعده های خود عمل کند و برنامه های خودش را با سیاست خارجی مطابقت دهد و رفاه مردم را تأمین کند در انتخابات شکست می خورد.
ترکیه به جهت اینکه پس از بهار عربی خودش را در مسائل مختلف درگیر کرد، توان آن را نداشته است که بتواند به تمام وعده های خودش جامه عمل بپوشاند و نهایتاً ناکام شد. البته رفتار حزب عدالت و توسعه در ترکیه بیشتر ملاک عمل بوده است. عملا دولت اردوغان در چند جبهه داخلی با قضات، نظامیان، کردها درگیر بود. در هر موردی آقای اردوغان می خواست همه این جریانات را کنار بگذارد. حتی در ماجرای پارک گزی که هواداران محیط زیست نسبت به ساخت و سازها در پارک اعتراض داشتند با آنها هم درگیر شد.
بنابراین اردوغان عملکرد درستی نشان نداد و بیشتر نگاه از بالا به پایین به مردم داشت. به همین سبب خیلی از طرفداران خودش را از دست داد.
مسأله کردهای ترکیه در این شکست تأثیر داشته است؟
مسأله کردها بسیار مهم است. آقای اردوغان مقداری از رأی خود را از طریق رأی دهندگان مناطق کرد نشین به دست می‌آورد. وی در انتخابات قبلی به آنجا سفر کرده و قول داده بود زبان کردی را به عنوان زبان اصلی در مدارس تدریس خواهند کرد، ولی بعدا معلوم شد که فقط در مدارس خصوصی اجازه این کار را داده و کردها را محدود کرد. اردوغان در مشارکت دادن کردها در فرایند سیاسی و سهیم کردن آنها در دولت نتوانست موفق شود. به هر حال چون با موانعی زیادی مواجه بود، همه این ها دست به دست هم داد و در نهایت منجر به از دست دادن آرای حزب عدالت و توسعه شد.
آیا اختلاف اردوغان با جریان گولن ربطی به این شکست داشت؟
یکی از دلایل شکست اردوغان اختلاف با جریان فتح الله گولن بود. وی در ابتدا با آنها ائتلاف داشت، ولی در نهایت با آنها درگیر شد و آقای اردوغان نتوانست همه این صحنه ها را بازی گردانی کند و به این روز افتاد که توانست فقط 40 درصد آرا را کسب کند.
تحولات خاورمیانه چه تأثیری در سرنوشت این انتخابات داشت؟
اردوغان در صحنه بین الملل بعد از بهار عربی ترکیه خیلی توانست فعال ما‌یشاء باشد. به نظر من ترکیه در آغاز تحولات منطقه خیلی مطرح بود و مدل هایی که برای تونس، لیبی و مصر ارائه می شد، مدل ترکیه بود، ولی در کشورهای انقلاب زده به جهت نبودن یک تشکیلات سابقه دار سیاسی مثل ترکیه نتوانستند الگو را پیاده سازی کنند؛ بنابراین با شکست و ناکامی روبه‌رو شدند. به خصوص فروپاشی دولت مرسی تأثیر بسزایی داشت. اخوان در مصر خیلی افراط گرایی کردند، در حالی که اگر مثل ترکیه عمل می کردند، می توانستند حکومت کنند ولی انحصار گرایی کردند.
در مورد سوریه طبیعی بود که چون این کشور با ترکیه هم مرز است، ترکیه سعی کند روی براندازی جریانات کردهای سوریه و حکومت بشار سرمایه‌گذاری کند؛ اما شکست خورد. مردم ترکیه مردمی هستند که گرایش مذهبی دارند، بنابراین این باعث شد که مردم از سیاست های ترکیه در منطقه ناراضی باشند.
اختلافات اردوغان با ایران چه تأثیری بر روند گذاشت؟
اخیرا اردوغان موضع تندی علیه ایران به خاطر یمن گرفت. با این حال وی باز هم ناگزیر شد به ایران بیاید. در ترکیه هر دولتی با هر گرایشی سر کار بیاید، روابط ایران و ترکیه به خاطر مسائل همسایگی و مصالح دو کشور روابط خودشان را قطع نکردند و نخواهند کرد، زیرا هر دو کشور به هم نیاز دارند. به نظر من حزب عدالت و توسعه بیش از توان خودشان برای خودشان برنامه تدوین کردند و نتوانستند به اهداف در برنامه سیاست داخلی و هم در خارجی دست پیدا کنند.
البته شاید روابط ایران و ترکیه فراز و نشیب داشته باشد، ولی هیچگاه متنشج نشده که به قطع روابط منجر شود. هر دولتی در ترکیه تشکیل و یا دوباره انتخابات برگزار شود، ایران از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد شد. هم ایران و هم ترکیه در این منطقه به هم نیاز دارند. ارتباط ترکیه به آسیای مرکزی از ایران انجام می گیرد. ارتباط ایران با اروپا از طریق ترکیه شکل می گیرد. حمل و نقل و انرژی، این دو کشور به هم وابسته است.
به نظر شما، آینده سیاسی ترکیه به چه وضعیتی درخواهد آمد؟
اگر اردوغان بخواهد دولت تشکیل بدهد باید دولت ائتلافی تشکیل دهد. اعتدال و توسعه 40 درصد آرا را به دست آورده است. ممکن است آن 60 درصد بقیه ائتلاف تشکیل دهند و دولت را ایجاد کنند؛ اما اگر هوادار کردها با عدالت و توسعه ائتلاف کنند، می تواند دولت تشکیل دهند. البته کردها نسبت به ایران نظر مثبت دارند و سمپات ایران خواهند بود. اگر ائتلاف هم شکل نگیرد انتخابات دوباره برگزار خواهد شد.