سپاه، ارتش و بسیج؛ همیشه در خدمت مردم/ نقش ویژه نیروهای مسلح در کنترل و مدیریت بحران‌ها

تاریخ نشان داده نیروهای ارتش و سپاه علاوه بر قدرت بازدارندگی؛ در زمان بحران‌ها و بلایای طبیعی اصلی‌ترین یاری‌رسان مردم بوده‌اند.

 تا به امروز نیروهای مسلح بارها برای کمک رسانی پس از حوادث طبیعی برای عملیات امداد و نجات به مناطق مختلف اعزام شده‌اند. اگر چه شاید به دلیل تغییر در نوع حوادث، خط مشی‌ها، حوادث و بلایای طبیعی زیاد، نقش این نیروها در کمک رسانی و امداد پررنگ شده، ولی تأمین امنیت ملی و آرامش نیز هیچگاه از نظر اهمیت در درجه دوم قرار نگرفته است.

حوادث اخیر مثل زلزله کرمانشاه، زلزله ورزقان، زلزله بم و سیل گلستان به ما یادآور می‌شود که در مورد نقش نیروهای مسلح در موارد اضطراری و بحران، دقیق تر باشیم. در واقع نقش و عملیات این نیروها قبل و بعد از حوادث طبیعی بحث جدیدی نیست. عموم مردم از نیروهای مسلح این انتظار را دارند که در بحران ها به کمک رسانی آنها بشتابند. نیروهای مسلح کشور نقش بسیار پررنگی در مدیریت بحران‌ها دارند.

 برای موفقیت در مدیریت بحران، باید مردم نسبت به پیامدهای احتمالی وقوع بحران آگاهی ایجاد شوند. متاسفانه زمانی که نیرو‌های داوطلب انسانی برای کمک به حادثه دیدگان زلزله و یا سیل وارد منطقه حادثه دیده می‌شوند، مدیریت منسجمی برای ساماندهی با آن‌ها وجود ندارد که برای رسیدگی به این موضوع باید جلسات منظم و برنامه‌ریزی‌های لازم با مسئولان امر انجام شود.

پس از وقوع حوادث و بلایای طبیعی که قابل پیش‌بینی نیست همکاری نهادها و دستگاه‌های مختلف اهمیت بسیاری دارد و در این زمینه نیازمند همراهی نهادهایی هستیم که از نظر نیروی انسانی و همچنین امکانات لازم برای رسیدگی به وضعیت حادثه‌دیدگان از آمادگی قابل قبولی برخوردار باشند.

نیرو‌های مسلح در کمک به حادثه دیدگان بلایای طبیعی دارای ظرفیت‌های بالایی هستند که باید با برقراری ساز و کار‌های مناسب از این ظرفیت به خوبی استفاده شود.  مدیران کشور در زمان بحران می‌توانند از ظرفیت بالگردی نیروی زمینی در زمینه جابه‌جایی و تخلیه مجروحان، سگ‌های آموزش دیده، بیمارستان‌های صحرایی متحرک و نیروهای متخصص و ورزیده استفاده کنند. 

دارار بودن فرماندهی، سازمان و سازماندهی از ویژگی خاص نیروهای مسلح  است  و علاوه بر آنکه  نیروهای مسلح قدرت تحرک بالایی دارند، معمولا در هر کشوری که با بحران‌های طبیعی همچون زلزله  مواجه می‌شوند؛  نیروهای مسلح آن کشور برای کمک به آسیب دیدگان وارد عمل می‌شوند و زمان طلایی برای امداد رسانی تا 48 ساعت و گاها تا یک هفته است. نیروهای مسلح با اعزام انواع کمک‌ها مثل کمک‌های انسانی، غذایی و دارویی و بیمارستان‌های صحرایی در صف اول مبارزه با بحران‌ها هستند.

پر واضح است هماهنگی‌های لازم بین دستگاه‌های اجرایی باید پیش از وقوع هر بحرانی صورت پذیرد و وظیفه دستگاه‌ها در مواقع بحرانی مشخص شود و در این رابطه تدوین دستورالعمل‌های پیشگیری و اقدامات، از مهمترین وظایف سازمان مدیریت  بحران در سطح ملی و محلی است و  هماهنگی دستگاه‌های مختلف در بخش مدیریت بحران  و تدوین دستورالعمل‌های مناسب باید پیش از وقوع هر اتفاقی صورت پذیرد و باید این نکته را مد نظر قرار داد که هزینه پیشگیری به مراتب از هزینه رویارویی با مسائل کمتر است.

شاخصه خاص نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران  علاوه بر  اسلامی و انقلابی بودن، برآمده از مردم بودن است و در بلایای طبیعی سال‌های گذشته تاکنون شاهد آن بودیم که نیروهای مسلح، خصوصا سپاه، ارتش و بسیج داوطلبانه به  حادثه دیدگان امداد رسانی کرده‌اند  و امروز باید در جهت به کارگیری توان بسیج مردمی و نیروهای مسلح  درمدیریت بحران و بلایای طبیعی به ظرفیت سازی مدیریتی در حوزه بحران  بپردازیم و در نتیجه این ظرفیت سازی مدیریتی شاهد کاهش صدمات و خسارات ناشی از بحران‌ها و بلایای طبیعی خواهیم بود.

تاریخ نشان داده نیروهای بسیج، ارتش و سپاه علاوه بر قدرت بازدارندگی که برای دشمنان دارند؛ در زمان بحران‌ها و بلایای طبیعی اصلی‌ترین یاری‌رسان مردم بوده‌اند و همیشه اولین گروه‌هایی بوده‌اند که به محل بحران رسیده و مدیریت خود را آغاز کرده‌اند. در زلزله چند روز گذشته غرب کشور نیز  فرماندهان عالی‌رتبه نیروهای مسلح جزء اولین نفراتی بودند که آستین همت را بالا زده و خود را سریعا به منطقه رساندند، درست مثل کاری که در هشت سال دفاع مقدس و حملات تروریستی تهران در سال‌های 61 و 96 کردند.

در هشت سال دفاع مقدس نیز سپاه، ارتش و بسیج دست در دست هم به دفاع از خاک کشور پرداختند. اگرچه قبل از تجاوز رژیم بعث عراق به ایران و همزمان با فعالیت ضدانقلاب در مناطق غربی کشور نیز سپاه و ارتش با هم تعامل داشتند، اما همکاری این دو نیرو در دوران دفاع مقدس، به خصوص پس از عزل "ابوالحسن بنی‌صدر" و به دست گرفتن فرماندهی جنگ توسط امام خمینی(ره) بسیار بیشتر شده و با طراحی عملیات مشترک توسط فرماندهان ارتش و سپاه، روند جنگ وارد مرحله جدیدی شد.

 یکی از مواردی که اتحاد این دو نیرو را قبل از آغاز جنگ نشان می‌دهد، مربوط به دی‌ماه 1358 است، جایی که ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران در پی شرارت‌های عناصر ضد انقلاب و تعرض آنان به پاسداران در مناطق مختلف غرب کشور به ویژه کردستان، به افراد ضد انقلاب هشدار می‌دهد که ارتش هرگونه تعرض به سپاه پاسداران را تعرض به خود تلقی می‌کند.

براساس آماری که مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ارائه داده است، در طول جنگ، 13 عملیات مشترک توسط ارتش و سپاه انجام گرفته است. میزان همکاری سپاه و ارتش در دوران دفاع مقدس به حدی بود که شهید صیاد شیرازی در این مورد گفت: «ما (ارتش و سپاه) کاملا در هم ذوب شده بودیم.» این شهید بزرگوار همچنین همکاری ارتش و سپاه را "ترکیب مقدس نیروهای اسلام" می‌نامید.

ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دفاع مقدس نزدیک به 15 عملیات مشترک مانند "ثامن الائمه(ع)"، "طریق‌القدس"، "فتح‌المبین" و "بیت‌المقدس" انجام دادند که همگی به پیروزی انجامید و زمینه پیروزی در جنگ تحمیلی و در مقابل دشمن مشترکی چون عراق را فراهم کرد. این بار ارتش و سپاه دشمن مشترکی به نام ویرانی کرمانشاه دارند که قطعا از صدام بزرگ‌تر نیست، اما حساس‌تر است. دلاور مردان سپاهی، ارتشی و بسیجی در میدان هستند تا مردم راحت باشند.